Barnsteen

[:nl]

berlijn_kraamBarnsteen is een geweldig materiaal dat al sinds de oudheid wordt gebruikt. Ook bij de Vikingen was barnsteen heel gewild en werd veel gebruikt voor sieraden. Bij onze levende geschiedenis activiteiten komen we dan ook regelmatig barnsteen tegen. Ondanks dat vele mensen dit mineraal wel kennen, weten veel mensen niet precies wat barnsteen is en hoe makkelijk het te bewerken is.
Het woord barnsteen is afgeleid van het Nedersaksische woord börnen dat branden betekent. Barnsteen is dan ook brandbaar en bij het brandden van barnsteen kun je het orspronkelijke materiaal, hars van een denneboom, zelfs ruiken. In het Engels heet barnsteen Amber. Dit lijdt soms tot verwarring omdat in het Nederlands de naam amber gebruikt wordt voor een substantie uit de darmen van de potvis. Dit potvisamber wordt gebruikt in sommige parfums.
Het Griekse woord voor barnsteen is elektron waarvan we het woord elektriciteit hebben afgeleid. Barnsteen kan heel makkelijk door te wrijven met een dierlijke vacht statisch geladen worden.


oranje
Versteende dennenhars

Barnsteen is net als bloedkoraal en parels een (half)edelsteen van organische oorsprong. Barnsteen is versteende dennenhars, dat 30-50 miljoen jaar oud is. Zodra een denneboom beschadigd raakt, stroomt er hars uit, dat de boom beschermt tegen insecten en schimmels. In vroegere tijden zijn door de bomen in b.v. het Oostzeegebied grote hoeveelheden hars geproduceerd. Na de ijstijd is het barnsteen uit de grond gespoeld en in zee terecht gekomen. Jongere, niet gefossiliseerde barnsteen heet ‘kopal’. Het voelt vettig aan. O.a. in sommige delen van Afrika wordt veel kopal gevonden en geexporteerd.


Geel barnsteen
Vindplaatsen

De meeste barnsteen komt uit het Oostzeegebied. Zo is b.v. het Poolse Gdansk bekend om zijn barnsteen maar in het Samland in het Russische Kaliningrad wordt 90% van de wereldproductie gevonden. Maar je kunt ook dichterbij barnsteen vinden zoals in Denemarken maar ook op de Nederlandse waddeneilanden spoelt in de winter na een westerstorm regelmatig barnsteen aan op de Noordzee stranden. In o.a. Syrië, Libanon, Thailand, Vietnam, Canada, de VS, Duitsland en de Dominicaanse Republiek worden kleine hoeveelheden barnsteen gevonden.


Gekleurdesnoeren
Kleuren

Barnsteen is warmgeel tot donkerrood van kleur. De donker rode kleur wordt door de meeste mensen het mooist geworden en wordt daardoor veel gebruikt in sieraden. Doorzichtige barnsteen wordt door de meeste mensen het mooist gevonden en is daarom kostbaarder dan gele barnsteen maar er bestaan ook blauwe en groene varianten. De kleurvariatie ontstaan door verschillende vervuilingen in her barnsteen. Blauwe barnsteen wordt alleen gevonden in de Dominicaanse Republiek.


insect
Insekten

Het feit dat veel insecten in barnsteen worden aangetroffen ontging ook de Romeinen niet. Zij verklaarden dit (correct) door aan te nemen dat barnsteen vloeibaar was toen het de insecten bedekte. Derhalve noemden zij de steen succinum ofwel gum-steen. Door de ouderdom verdwijnen de kleuren van het insect en wordt het zwart. In tegenstelling tot wat in de film Jurassic Park wordt gesuggereerd, is het niet mogelijk om DNA van dieren zoals dinosauriërs uit door fossiele insecten opgezogen bloed te halen.


Collectie Drents Museum
Prehistorie

Al in de prehistorie was barnsteen zeer geliefd. Zelfs de rendierjagers uit de oude steentijd (ca 11000 v.Chr.) kenden het materiaal al en sindsdien is het nooit meer verdwenen. Er zijn veel kralen terug gevonden die hier bewijs voor zijn. De kralen die op deze foto en die hieronder zijn te vinden op de archeologische afdeling van het Drents Museum.  Dat het er niet mee uitziet als barnsteen komt door de erosie aan de buitenkant van de kralen.


Collectie Drents Museum
Tranen der Goden

Volgens de Griekse mythologie liet de god Helios zijn zoon Phaeton de zonnewagen besturen, maar hij kon de paarden niet in bedwang houden. De zon verschroeide de hemel en aarde en om de aarde te redden, gooide de Oppergod Zeus zijn bliksemschicht naar Phaeton. De jongen viel dood ter aarde en zijn zusters, de Heliaden wenen om hem. Hun gevallen tranen stolden en werden barnsteen.


romeins
Kostbaarder dan goud

Ook de Romeinen waren dol op barnsteen. Op het hoogtepunt van zijn populariteit was barnsteen zelfs kostbaarder dan goud. De Romeinen gebruikten het om sieraden van te maken maar ook werden er kleine beeldjes uit barnsteen gesneden zoals het beeldje op de foto hiernaast. Het is gevonden in Nijmegen, ca 2de eeuw na Chr en ongeveer 5 cm hoog.


Collectie Drents Museum
Handelsroutes

Dat het barnsteen in deze vroege perioden in onze geschiedenis al driftig en met winst werd gehandeld, is wel duidelijk. Verscheidene barnsteen routes hebben enkele eeuwen voor Christus al de vindplaatsen aan de Oostzee en Noordzee verbonden met de landen in het Middellandse Zeegebied. Dit verklaard ook hoe Deens en Duits barnsteen in de Nederlandse bodem wordt gevonden. In het kralensnoer van Exloo zitten o.a. barnstenen kralen die uit Denemarken komen.


Collectie Drents Museum
Drents Museum

Blijft wel de vraag hoe die handelsroutes precies liepen. Gingen wij daarheen? Kwamen zij hier of werd alles verspreid door een handvol rondreizende handelaren? Betrok men de barnsteen rechtstreeks uit Denemarken of leidde de handel in veel kleine stapjes uiteindelijk naar Nederland…We weten het niet. Hier nog een mooi voorbeeld uit het Drents Museum in de vorm van het snoer van Roswinkel.


Collectie Drents Museum
Prinses van Zweeloo

Een van de mooiste barnsteenvondsten die in het Drents Museum te vinden zijn, is de prinses van Zweeloo. Hier betreft het een grafvondst. De ‘rijke’ vrouw die hier in de vroege middeleeuwen werd begraven had meer dikke glazen kralen mee gekregen in het graf dan ooit eerder in Nederland waren gevonden. Maar ze droeg ook een snoer met barnstenen kralen.


Collectie Drents Musuem
108 kralen

Deze kralen, 108 stuk in totaal, zijn van prachtige donker rode barnsteen en moeten in die tijd een groot kapitaal vertegenwoordigd hebben. Vanwege de grote rijkdom van de grafgiften noemen wij deze vrouw nu de ‘prinses’ van Zweeloo, maar misschien was ze eerder een soort priesteres?


Detail geperst barnsteen
Geperst

Geperst barnsteen is gemaakt van kleine stukjes barnsteen is gemaakt van kleine stukjes barnsteen, die onder hoge persdruk zijn samengesmolten. het is dus wel echt barnsteen maar niet door de natuur gemaakt. Vaak wordt het “originele barnsteen” genoemd in plaats van “echte barnsteen”. Onder hoge druk worden de stukjes barnsteen in een vorm geperst. Door de hoge druk ontstaat warmte waardoor de stukjes aan elkaar smelten. het is een goedkope manier om onverkoopbare stukjes barnsteen toch te gebruiken.


Geperst Barnsteen
Schubben

Door de warmte die onder de hoge druk wordt geproduceerd worden de microscopisch kleine luchtbelletjes verwijderd en wordt het barnsteen helder. Hoe hoger de temperatuur, hoe donkerder het resultaat. Geperst barnsteen is vaak te herkennen aan de ‘schilfers’ die er in zitten zoals op de foto’s goed te zien is. Dit geperste barnsteen wordt veel gebruikt in sieraden.


sierraden
Sieraden

Dit geperste barnsteen wordt veel gebruikt in sieraden. Vaak geven de schubben een mooi effect door de aanwezigheid van de schubben. In elk geval pik je het geperste barnsteen er zo uit. Maar in de renaissance werd het ook gebruikt voor vazen, schalen of als versiering van meubels.


Barnsteen boor
Bewerken

Hardheid van stenen wordt gemeten in de schaal van Mohs. De hardste steen ter wereld, de diamant scoort een 10 op deze schaal terwijl een amethist en andere kwartsvarianten een 7 scoren. De hardheid van barnsteen is maar 2 tot 2,5. Barnsteen is dus een zachte steen en hierdoor makkelijk te bewerken. Het is dan ook makkelijk te doorboren. Tijdens levende geschiedenis evenementen laten we soms zien hoe men in vroegere tijden met een zeer eenvoudige boor gaatjes kon maken in een stukje barnsteen, om zo een kraal te maken. Onderaan deze pagina staat een filmpje over het werken met zo’n boor.


Snijden met eentouwtje
Snijden met een touwtje

Zelfs met een stukje henneptouw kun je barnsteen bewerken? De wrijving met het touwtje, zorgt dat je de barnsteen kunt ‘doorsnijden’. Verder naar beneden staat een kort filmpje over het bewerken van barnsteen met een stuk henneptouw.


Tabak
Tabak

Gebedskralen, knopen, sieraden, beeldjes, schalen, bakjes…Door de eeuwen heen is barnsteen voor veel verschillende doeleinden gebruikt. Ook in de tabaksindustrie had barnsteen een belangrijke plaats. Omdat het geen warmte geleidt, was het erg geschikt om mondstukken van te maken. ook zou het de smaak van de tabak niet beïnvloeden. Ook wordt door sommigen een conserverende werking toegeschreven aan barnsteen.


Bijna witEcht of Nep

                • Gewicht: barnsteen is licht genoeg om in zeewater te kunnen drijven. Dus: los 160 gr. zout op in 1 lt. water. Barnsteen blijft drijven. Los 60 gram zout op in 1 liter water. Het barnsteen blijft niet drijven.
                • Warm: Stenen lijken altijd kouder dan barnsteen. Barnsteen is een goede isolator. Daarom voelt een halsketting van barnsteen lekker warm aan uw nek
                • De vuurtest: Barnsteen brandt met een rode, walmende vlam en ruikt dan naar hars. Nep-barnsteen ruikt afschuwlijk wanneer je het aansteekt.
                • Zacht: Met een zakmes kun je kerfjes in het barnsteen maken, terwijl er dan schilfertjes afspringen. Dat is wat barnsteen onderscheidt van plastic. Van plastic kun je lange repen afsnijden.


Detail van snoer Exloo
Volgens de mineralenleer:

Barnsteen is een warme, zonnige steen die levensvreugde in je leven brengt, hij geeft licht en warmte aan ons gemoed en een frisse en vrolijke uitstraling. Doordat barnsteen ons de boodschap overbrengt dat het leven in wezen vol zon en warmte is, neemt hij onze angsten, die de verwerkelijking van onze persoonlijkheid en doelen in de weg staan, weg en opent ons voor innerlijke bewustwording. Barnsteen stimuleert het denkproces en versterkt onze intuïtieve vermogens, schenkt inzicht en verlicht de geest. De steen wordt ook gebruikt voor het verdiepen van meditaties en het bevorderen van het innerlijk gezichtsvermogen. Te gebruiken bij: angst, problemen, fobie, depressie, vermoeidheid, zelfvertrouwen, reuma.

[youtube https://www.youtube.com/playlist?list=PLIxxgXoWXFmMtMi5788H-DuvcomVv0iM-&w=320&h=240 ]
Volg het bord Amber van DenBlauwen op Pinterest.

[:en]

berlijn_kraam
Amber is a great material that has been used since prehistoric days. Vikings also loved it and often used it to make jewellery. During our activities in the field of living history we come across amber quit often. Although many people know amber, they often don’t know exactly what it is and how easily it can be worked.
The Dutch word barnsteen (amber) comes from the Nedersaksic word börnen which means burning. Amber can indeed burn and when it does, you can smell the resin of pine trees, the original substance of which amber is made. The English name for this material is Amber. This name is also sometimes used for the amber found in the intestines of whales: ambergris. Ambergris is used in some perfumes.
The Greek word for amber is elektron from which the word electricity derived. When you rubb amber with a piece of animal fur, the amber will be charged with static electricity.


oranje
Petrified resin

Amber is an mineral of organic origin, like blood coral and pearls. It is petrified resin from pine trees and is about 30-50 million years old.
Damaged pine trees release a resin from their wounds that protects the tree from fungi and insects. In prehistoric times the trees in the region of the Baltic sea produced masses of resin. After the last iceage this amber was washed out of the soil and washed into the sea. Younger amber is a little greasier to the touch and is called ‘kopal’. A lot of kopal is found in and experted from some parts af Africa.


Geel barnsteen
References

A lot of amber is found in and around the Baltic sea. The Polish city of Gdansk is well known for it’s amber but in Samland in Russian Kaliningrad 90% of the worlds amber production is found but it is also found in Denmark, Syria, Libanon, Thailand, Vietnam, Canada, the USA, Germany, The Dominican Republic and even in our own little country The Netherlands small quantities of amber can be found.


Gekleurdesnoeren
Colours

Amber can be a warm yellow, orange to red colour. The red hues, the darker the better are most populair and often used in jewellery. Transparent amber is highly praised and therefore more expensive then opaque amber. there is also white, black, blue and green amber. These differences in colour arise depending on different pollutions of the resin.
Blue amber is only found in the Dominican Republic.


insect
Insects

The ancient Romans already noticed that insects were sometime encapsulated in amber. They explained this (correctly) by assuming that the amber had ones been liquid. That is why they called it succinum or gum-stone. Age colours the insects black. Unlike what movies like Jurassic Park suggest, it is not possible to take DNA samples of the blood these fossilised insects ones eat.


Collectie Drents Museum
Prehistory

The oldest worked amber in Europe is about 13000 years old and was worked by deer hunters. The many beads found prove this. The beads on this picture are part of the collection of the Drents Museum. It doesn’t look much like amber but this is because the amber has erosion on the outside of the stones.


Collectie Drents Museum
Tears of the Gods

According to Greek mythology the god Helios let his son Phaeton drive the solar wagon, but the boy couldn’t control the horses. The sun scorched the heaven and earth and to save the earth Zeus threw a lightning bolt to Phaeton. The boy fell to the earth dead and his sisters, the Heli Aden mourned him. There fallen tears solidified and fell to the earth as pieces of amber.


romeins
More valuable than gold

The ancient Romans loved amber. At the hight of it’s popularity it was more valuable then gold. The Romans used it for jewellery and little statuettes like the one in the picture. It was found in Nijmegen (The Netherlands), made about 2e century AD and it’s about 5 cm high.


Collectie Drents Museum
Trading routes

The fact that even in these early times amber was profitably traded is clear. Several centuries before Christ different trading routes were used to transport amber from its references in the Northern parts of Europe to the Mediterranean regions. This explains how it is possible that amber from Denmark was found in Dutch soil. The bead cord from Exloo holds amber beads from Denmark as well as faience and tin beads from England.


Collectie Drents Museum
Drents Museum

The question remains where these trading routes ran. Did we go to Denmark to trade amber or did traders come here? Or did the trading happen in much smaller steps? Maybe someone from Northern Denmark traded with someone from southern Denmark, who traded with someone in Northern Germany who traded with….We don’t know. Here another example from the Drents Museum, the cord from Roswinkel.


Collectie Drents Museum
Princes of Zweeloo

One of the finest amber pieces found in the Drents Museum belong to the ‘princess of Zweeloo’ In a grave (about 5th century) many large glass beads were found. The woman ones buried here most have been a very special person in her community. She was buried with not only glass beads but also with a cord with amber beads.


Collectie Drents Musuem
108 beads

These amber beads, 108 in total are made of a beautiful dark red amber that most have representated a fortune. Because of her wealthy grave she is revered to as the ‘princess’ of Zweeloo but she was not a princess, she may well have been a priestess?


Detail geperst barnsteen
Densified

Densified amber is made of small pieces of amber that have merged under high pressure. It is real amber but not how mother nature made it. It is often called “original amber” instead of “real barnsteen”. Under high pressure little pieces of amber are pushed into a model. The pressure creates heat and the little pieces merge together. It is a cheap way to use pieces of amber that are otherwise to small to use.


Geperst Barnsteen
Scales

Because of the heat produced by the high pressure, microscopical small air bubbles are removed and the amber becomes transparent. The higher the temperature, the darker the colour. Densified amber is easily recognized by the ‘scales’ inside the amber. You can clearly see it in the picture.


sierraden
Jewellery

This densified amber is often found in pieces of modern jewellery. The scales often create a very beautiful effect by catching and breaking the light. If you know the signs to look for, you can recognize it from a far.
Amber was use for jewellery for centuries but in the renaissance for example it was also used to make vases, dishes or decorations for furniture.


Barnsteen boor
Working amber

Hardness of stones is measured in the scale of Mohs. The hardest stone in the world, diamant scores a 10 on this scale while amethyst and other quartzes scores a 7. The hardness of amber is only 2/ 2,5. Amber is a soft stone that can be easily worked.
During living history events we sometimes demonstrate how people used to drill holes in a piece of amber using a very simple type of drill in order to make a bead. Further down this page you can find a short film on how this drill works.


Snijden met eentouwtje
Cutting with rope

Using a piece of hemp rope you can even cut through a piece of amber. The friction between the amber and the rope creates heat and allows you to cut through the amber. Further down this page you can find a short film on how to cut amber with hemp rope..


Tabak
Tobacco

Bead cords for praying, buttons, jewellery, statuettes, dishes, vases, decorations…throughout the centuries amber has been used for different purposes. It was also used in the tobacco industry. Because it is a very poor heat conductor, it was often used to make the mouthpieces of pipes. It is also said that it would not affect the tast af the tobacco. Some people even claim that amber has strong conserving properties.


Bijna wit
Real or fake?

                • Weight: amber is light enough to float in seawater. So: dessolve 160 gr. salt in in 1 lt. water. Amber will float in this. Dissolve 60 gr. salt iin 1 lt. water. Amber will not float in this.
                • Warmth: Stone will always seem colder then amber. Amber is a good isolator, bad heat conductor. An amber necklace will feel warmer to the skin.
                • Fire test: Amber burns with a red flame and smells like resin when burning. It leaves no residue.
                • Soft: With a simple pen-knife you can carve the amber. Tiny flakes will chip of as you do this. Plastic can be carved but will not chip.


Detail van snoer Exloo
Spiritual meaning of amber:

Amber brings a care free, sunny disposition that promotes good luck and success. It dissolves oppositions and fears and opens us to inner awareness. It stimulates our thinkingproces and makes our self-confidence and intuitive powers stronger. The stone is used to deepen meditation and second sight.
Health: helps with stomach, spleen and kidney complaints, depressions, fatigue, phobia, reduces joint problems and alleviates teething pain in babies.
Early physicians prescribed amber for headaches, heart problems, arthritis and a variety of other ailments, even the pplaque. In ancient times, amber was carried by travellers for protection. To early Christians, amber signified the presence of the Lord. In the Far East, amber is the symbol of courage; Asian cultures regard amber as the ‘soul of the tiger’; Egyptians placed a piece of amber in the casket of a loved one to ensure the body would forever remain whole.

Want to know more?
Video

About the replica of the amberroom in St. Petersburg.

Working amber with a handdrill.

Working amber with hemp rope.
Great film in which an iron-age pendend is made out of amber. This guy is good!
Follow the amber bord of DenBlauwenSwaen on Pinterest.

[:]